ปัญหาไอเรื้อรัง กินยาแก้ไอก็ยังไม่ดีขึ้น โรคปอดอักเสบหรือไม่

[siritidaphon]

ปัญหาไอเรื้อรัง กินยาแก้ไอก็ยังไม่ดีขึ้น โรคปอดอักเสบหรือไม่

แน่นอนว่าการไอมีผลต่อคุณภาพชีวิต บางคนไอจน ปัสสาวะเล็ด ไอจนนอนไม่หลับ ไอจนผู้ร่วมงานรังเกียจ และทำให้หลายคนกังวลว่าปอดอักเสบหรือไม่ โดยอาการไ อเรื้อรังเกิดได้จากหลากหลายสาเหตุ ทั้งจากมีอาการหลังที่เป็นโควิด และไม่ได้เป็นโควิดแต่มาจากโรคที่เป็นอยู่ เช่น โรคติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจส่วนบนและล่าง ได้แก่ โรคหวัด หลอดลมอักเสบ หรืออาจเป็นสัญญาณที่บ่งบอกถึงโรคร้ายแรง เช่น ปอดอักเสบ วัณโรคปอด วัณโรคกล่องเสียงหรือหลอดลม มะเร็งปอด เป็นต้น โดยการรักษาอาการไอเรื้อรังที่สำคัญที่สุดนั้น คือ การหาสาเห ตุของอาการไอ และรักษาตามสาเหตุนั้นๆ เพื่อลดการลุกลามของตัวโรค

มีอาการไออย่างไรจึงควรมาพบแพทย์

    มีอาการไอนานและไอเรื้อรัง (>=8 สัปดาห์)
    ไอมีเสมหะมาก เสมหะจุกคอ เสมหะอยู่ลึกๆ ไอไม่ออก
    ไอมากตอนก ลางคืน เวลาอากาศ เย็น หรือ เวลาฝนตก
    ไอเสมหะเลือดปน
    ไอ ร่วมกับ เหนื่อยง่ายขึ้นเวลาทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรง
    ไอ ร่วมกับ หายใจไม่อิ่ม หายใจเข้าออกไม่สุด หายใจได้ยินเสียงวี้ด รู้สึกขาดอากาศหายใจ
    ไอ ร่วมกับเจ็บหน้าอกแปล๊บๆ เป็นๆหายๆ
    ไอ ร่วมกับ มีไข้เป็นๆหายๆ น้ำหนักลด กินได้น้อยเบื่ออาหาร

หากมีอาการไอ 8 สัปดาห์ขึ้นไป ซึ่งจัดเป็น ภาวะไอเรื้อรัง ( chronic cough )หรือ ไอนานไม่ถึง 8 สัปดาห์ แต่มีอาการมากหรือมีอาการอื่นดังกล่าวร่วม โดยอาการอ าจเป็นๆหายๆ แนะนำมาตร วจเพิ่มเติม เพราะอาจมีสาเหตุที่แก้ไขได้ เช่น ภูมิแพ้จมูก ภาวะหลอดล มไว หอบหืด สามารถพบไ ด้ทั้งในผู้ที่เคยมีหรือไม่มีประวัติภูมิแพ้ หรือหอบหืดมาก่อน ส่วนใหญ่มีอาการหลังการติดเชื้อไวรัส ไม่ว่าจะเชื้อโควิด ไข้หวัดใหญ่ หวัดธรรมดา สำหรับข้อมูลหลังติดเชื้อโควิด มีผลต่อภูมิแพ้อย่างไร ยังมีข้อมูลจำกัด จำเป็นต้องรอการศึกษาต่อไป

บางกรณีภาวะนานหรือไอเรื้อรังอาจเกิดจากโรคอื่นๆ ที่ไม่ได้เกี่ยวข้องกับทางเดินหายใจ เช่น กรดไหลย้อน ภาวะหัวใจวายน้ำท่วมปอด เป็นต้น

สาเหตุของอาการไอ
สาเหตุของอาการไอ มักจะมาจากปัญหาทางสุขภาพ ซึ่งอาจมีมากกว่าหนึ่งสาเหตุร่วมกัน ขอจำแนกเป็น 2 ส่วน ในสถานการ ณ์ปัจจุบัน ดังนี้

1. ไอหลังติดเชื้อโควิด

ในปัจจุบันผู้ป่วยที่เป็นโควิด-19 หลังจากรักษาตัวแล้วหายดีไม่มีเชื้อหลงเหลืออยู่ แต่ยังมีอาการที่เกิดต่อเนื่องที่เรียกว่า ภาวะลองโค วิดอยู่ โดยหนึ่งในอาการนั้นคือ อาการไอ ซึ่งพบว่าผู้ป่วยไอหลังติดเชื้อโควิด-19ที่รับประทานยาแก้ไอไม่ดีขึ้น หรือมีอาการมาก เมื่อมาพบแพทย์ ส่วนใหญ่มี 2 กลุ่มที่พบบ่อย คือ

1.1 หลอดลมอักเสบ หลังติดเชื้อโควิด

โรคหลอดลม อักเสบ (acute bronchiti s) เป็นภาวะที่พบมากสุดหลังติดเชื้อโควิด เกิดจากการติดเชื้อไวรัส ทำให้หลอดลมบวม มีเสมหะ และ มีภาวะหลอดลมไว เกิดหลอดลมตีบได้ โดยอาการนั้นจะเริ่มด้วยการไอเสมหะหรือไอแห้ง หายใจไม่อิ่ม เหนื่อยง่าย แน่นหน้าอก บางครั้งหายใจมีเสียงวี้ด ถ้าเป็นเล็กน้อย สามารถหาย เองได้ นั่นหมายถึงเราซื้อยาแก้ไอ หรือ ยาอม อาการจะดีขึ้นเองได้

ภาวะหลอดล มอักเสบ พบว่า 50% ไอนานกว่า 2 สัปดาห์ และ 25% ไอนานกว่า 4 สัปดาห์ ผู้ที่มีหลอดลมอักเสบ ร่วมกับอาการสงสัยว่าหลอดลมตีบ เช่น อาการหายใ จไม่อิ่ม แน่นหน้าอก หายใจมีเสียงวี้ด เหนื่อยง่าย พบว่าสัมพันธ์กับการเป็น หอบหืด หรือ ถุงลมโป่งพอง มากขึ้น ควรได้รับการรักษา ติดตาม และตรวจปร ะเมินเพิ่มเติม เช่น ตรวจสมรรภ ภาพปอด

1.2 ปอดอักเสบ Long covid

กลุ่มเสี่ยงปอดอักเสบ Long covid เช่น ผู้ที่ไม่ได้ฉีดวัคซีนโควิด หรือ ได้วัคซีนมาไม่เพียงพอตามมาตรฐาน ผู้สูงอายุ มีโรคประจำตัวมาก กลุ่มนี้จะมีอาการไอแห้งหรือเสมหะ เหนื่อย ไข้ เพลีย ปวดเมื่อยตามตัว กินได้น้อย ตรวจภาพรังสีทรวงอก มีปอดอักเสบ โดยต้องแยกภาวะปอดอักเสบอื่นๆ ออกไปด้วย และอาจมีอาการระบบอื่นที่พบบ่อยร่วม เช่น

    ระบบประสา ท เช่น นอนไม่หลับ มึนงง หลงลืมง่าย
    ระบบหัวใจและหลอดเลือด เช่น กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ลิ่มเลือดอุดตันในปอด เส้นเลือดตีบในสมอง

ภาวะนี้พบบ่อยช่วงการระบาดปี 2563-2564 ปัจจุบันพบน้อยลง เนื่องจากผู้ป่วยส่วนใหญ่ได้วัคซีนโควิดและมียาต้านไวรัสโควิดที่มีประสิทธิภาพมากขึ้น ดังนั้นผู้ที่ไม่ได้รับวัคซีนโควิดถ้ามีอาการไข้ แนะนำรีบมาตรวจวินิจฉัย เพื่อให้ได้ยาต้านไวรัสที่เหมาะสมให้เร็วที่สุดจะลดภาวะนี้ได้

2. ไม่ได้เป็นโควิด แต่ไอนานหรือไอเรื้อรัง

ผู้ป่วยที่มีอาการไอนาน หรือไอเรื้อรังโดยไม่ได้เป็นโควิด ในกลุ่มผู้ป่วยนอกส่วนมากพบว่าเกิดจาก

    โรคหอบหืด
    ภาวะหลอดล มอักเสบ หลอดลมไวห ลังการติดเชื้อไวรัส ไข้หวัด ไข้หวัดใหญ่
    ภูมิแพ้จมูก
    โรคหอบหืด ร่วมกับภูมิแพ้จมูก

โดยภาวะหล อดลมไว สัมพันธ์กับการเป็นหอบหืดหรือถุงลมโป่งพองมากขึ้น ควรได้รับการรักษา ติดตาม และตรวจปร ะเมิน เพิ่มเติม เช่น ตรวจสมรรภ ภาพปอด สำหรับสาเหตุยังไม่ทราบทั้งหมด แต่สัมพันธ์กับมลภาวะทางอากาศ สภาวะแวดล้อมในการทำงาน ที่อยู่อาศัย การติดเชื้อทางเดินหายใจมาก่อน และการสูบบุหรี่

นอกจากนี้การไอนาน หรือไอเรื้อรังยังมีสาเหตุมากจากโรคอื่นๆ เฉพาะในกลุ่มไข้นอก (OPD) ที่มาตรวจเรื่องไอที่ รพ.นครธน ได้แก่

    ถุงลมโป่งพอง ในกลุ่มที่สูบบุหรี่หรือเคยสูบ พบ 4% โดยการวินิจฉัยจะใช้ประวัติ และการตรว จสมรรถภาพ ปอด
    วัณโรคปอด พบ 10% จะพบความผิดปกติจากภาพรังสีทรวงอก
    มะเร็งปอด พบ 2% จะพบความผิดปกติจากภาพรังสีทรวงอก

ทั้งนี้วัณโรคปอด ซึ่งถ้าตรวจพบและได้รับการรักษาเร็ว ผลการรักษาดี ลดโอกาสแพ ร่เชื้อไปให้คนใกล้ชิดได้ พบว่าผู้ป่วยวัณโรคที่อยู่ในระยะลุกลามและแพร่เชื้อ ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้องจะสามารถแพร่เชื้อให้แก่ผู้อื่นได้ปีละ 10-15 คน

ไอนานหรือไอเรื้อรัง วินิจฉัยและรักษาได้อย่างไร

แพทย์เป็นผู้วินิจฉัยหาสาเหตุของอาการไอเรื้อรังที่เกิดขึ้น ได้แก่

    ตรวจร่างกาย ร่วมกับการซักประวัติ เช่น การสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้หรือเหตุกระตุ้นให้เกิดอาการไอ (เช่น ฝุ่น ควัน อากาศเย็น) อาการทางจ มูกหรือโรคไซนัส ประวัติโรคภูมิแพ้ของผู้ป่วยและคนในครอบครัว การสูบบุหรี่ เป็นต้น
    การตรวจระ บบทางเดินหายใจส่วนบนและล่าง และอาจส่งตรวจเพิ่มเติม เช่น ส่งตรวจภาพถ่ายรังสีของโพรงไซนัสและปอด การส่องกล้องตรวจระบบทางเดินหายใจ การตรวจเส มหะ การตรวจสม รรถภาพการ ทำงานของป อด เป็นต้น

อย่างไรก็ตามไม่ว่าจะเป็นหรือไม่เป็นโควิด ถ้ามีอาการ

    มีอาการไอนานและไอเรื้อรัง (>=8 สัปดาห์)
    ไอมีเสมหะมาก เสมหะจุกคอ เสมหะอยู่ลึกๆ ไอไม่ออก
    ไอมากตอนก ลางคืน เวลาอากาศ เย็น หรือ เวลาฝนตก
    ไอเสมหะเลือดปน
    ไอ ร่วมกับ เหนื่อยง่ายขึ้นเวลาทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรง
    ไอ ร่วมกับ หายใจไม่อิ่ม หายใจเข้าออกไม่สุด หายใจได้ยินเสียงวี้ด รู้สึกขาดอากาศหายใจ
    ไอ ร่วมกับเจ็บหน้าอกแปล๊บๆ เป็นๆหายๆ
    ไอ ร่วมกับ มีไข้เป็นๆหายๆ น้ำหนักลด กินได้น้อยเบื่ออาหาร

แนะนำเข้ามาปรึกษาอายุรแพทย์ระบบทางเดินหายใจเพื่อตรวจหาสาเหตุและการรักษาเพื่อลดการลุกลามของตัวโรค